De Negen Niveaus van Gebed – Een Wegwijzer voor het Innerlijk Leven

10/1/2025

0 Opmerkingen

Niveaus van het Gebed

Fr. Ripperger

Inhoudstafel

Inleiding
1. Het thema: de negen niveaus van gebed en het geestelijk leven
2. Het verband tussen deugd en gebed
3. Het purgatieve proces en waarom velen nooit verder komen
4. Gebed ondanks droogte en gebrek aan troost
5. Gebed als plicht van rechtvaardigheid (religio)
  1. Dagelijkse verplichting tot gebed
  2. Minimum voor leken (rozenkrans, Mis)
6. Gebed en de deugd van liefde (caritas)
7. Gebed en mannelijkheid (fortitudo)
  1. “Mijn werk is mijn gebed”: valse uitvlucht
  2. “Gebed is voor vrouwen”: weerlegging
  3. Gebed als mannelijke krachtinspanning
8. Gebed als trap naar de hemel en de drie stadia van het innerlijk leven
Eerste niveaus van gebed
1. Definitie: gebed als verheffen van hart en geest tot God
2. Eerste niveau: mondeling/vocaal gebed
  1. Privé-gebed
  2. Publiek gebed
  3. Waarde en gevaren van uiterlijke vorm
3. Tweede niveau: meditatie
  1. Voorbereiding: stilte, afzondering en concentratie
  2. Overweging van de mysteries
  3. De rol van verbeelding en verstand
4. Overgang naar affectief gebed
Middelste niveaus van gebed
1. Derde niveau: affectief gebed
  1. Gevoel en liefde vóór redenering
  2. Het hart dat boven het verstand uitstijgt
2. Vierde niveau: gebed van eenvoud
  1. Rustige, eenvoudige gerichtheid op God
  2. Gevaar van routine vs. echte eenvoud
3. Vijfde niveau: begin van contemplatie
  1. Contemplatie als gave van God
  2. De rol van de deugd in het ontvangen van contemplatie
Hogere niveaus van gebed
1. Zesde niveau: gebed van rust
  1. Innerlijke vrede en kalmte van de ziel
  2. Gevaar van passiviteit en illusies
2. Zevende niveau: gebed van eenheid
  1. Vereniging van wil en verstand met God
  2. Voorbeelden bij heiligen
3. Achtste niveau: extatische gebedsvormen
  1. Uittredingen en vervoeringen van de ziel
  2. Onderscheiding van authentieke mystiek
4. Negende niveau: transformerende eenheid
  1. Volledige vereniging met God
  2. Mystieke staat vergelijkbaar met de heiligen
  3. Toepassing op Maria
Theologische verdieping en praktische toepassing
1. Samenhang tussen deugd, ascese en de niveaus van gebed
2. Gevaren en misverstanden in het geestelijk leven
  1. Het zoeken naar troost in plaats van trouw
  2. Droogte en beproevingen als middel tot groei
3. Praktische aanwijzingen voor groei in gebed
  1. Volharding en trouw in het kleine
  2. Nederigheid en afhankelijkheid van Gods genade
  3. Gebed als weg naar heiligheid

Hoofdstuk 1 – Inleiding

1.1 Het thema: de negen niveaus van gebed en het geestelijk leven

Vandaag ga ik spreken over de negen niveaus van gebed. Zoals ik eerder heb vermeld, is dit meestal een van de onderwerpen waar mensen het meest ontmoedigd door raken, omdat zij zich realiseren dat zij in hun geestelijk leven eigenlijk niet echt vooruitgaan.

Er is een direct verband tussen waar je je bevindt in je geestelijk leven en waar je staat binnen deze negen niveaus van gebed. Deze niveaus corresponderen bovendien met de graad van deugd die je bezit: hoe meer deugd je hebt, des te hoger begin je te stijgen in deze niveaus van gebed.

1.2 Het verband tussen deugd en gebed

Wat meestal gebeurt, is dat men een zuiveringsproces moet doorgaan om echt te kunnen opklimmen. En de meeste mensen beginnen dat proces niet eens, wat gewoonlijk het grote probleem is. De meeste mensen komen nooit verder in hun gebed omdat het moeilijk en zwaar is; ze hebben te lijden onder afleidingen, en vaak raken ze wanhopig omdat ze het gevoel hebben dat ze nergens komen.

1.3 Het purgatieve proces en waarom velen nooit verder komen

Veel mensen raken ontmoedigd omdat ze geen troost ervaren in hun gebed. Maar dat zou eigenlijk niet het criterium moeten zijn om te beoordelen of gebed “goed” is of niet. Het doet er niet toe hoe je je voelt; de kwestie is of je aan God in rechtvaardigheid geeft wat je Hem verschuldigd bent.

1.4 Gebed ondanks droogte en gebrek aan troost

De heilige Thomas zegt dat als je niet bidt, je niet gered zult worden. Dat betekent in wezen dat gebed een deel van de deugd rechtvaardigheid is, namelijk religio (godsdienst). Daarom ben je verplicht om dagelijks een bepaald minimum aan gebed te verrichten om je verplichtingen jegens God na te komen.

1.5 Gebed als plicht van rechtvaardigheid (religio)

1.5.1 Dagelijkse verplichting tot gebed

Voor leken betekent dit doorgaans ongeveer vijftien minuten per dag. Als je naar de Mis gaat en een rozenkrans bidt, heb je aan je plichten voldaan. Of zelfs als je enkel een rozenkrans bidt gedurende de dag, dan heb je je verplichtingen in rechtvaardigheid vervuld.

1.5.2 Minimum voor leken (rozenkrans, Mis)

Maar dat betekent nog niet dat je gedaan hebt wat je behoort te doen vanuit de liefde, de caritas (liefde). Want de liefde eist dat de mens naar volmaaktheid streeft: “Wees volmaakt, zoals uw hemelse Vader volmaakt is”, zoals onze Heer zei.

1.6 Gebed en de deugd van liefde (caritas)

Dit houdt in dat, naarmate iemand een vuriger liefde voor God heeft, hij zal beginnen aan het proces van opklimmen naar die volmaaktheid. En dat betekent dat hij moet bidden.

1.7 Gebed en mannelijkheid (fortitudo)

1.7.1 “Mijn werk is mijn gebed”: valse uitvlucht

Sommigen zeggen: “Mijn werk is mijn gebed”. Maar dat is slechts een uitvlucht om niet te hoeven bidden.

1.7.2 “Gebed is voor vrouwen”: weerlegging

Andere mannen zeggen: “Gebed is iets voor vrouwen”. Het tegendeel is waar: een deel van het man-zijn is juist het aangaan van datgene wat zwaar en moeilijk is.

1.7.3 Gebed als mannelijke krachtinspanning

Dat behoort tot de deugd van fortitudo (moed, sterkte). Het is een van de meest mannelijke deugden om te bidden, juist omdat het inspanning kost. Sommige van de meest mannelijke mensen die ik ken, zijn juist degenen die het meest bidden.

1.8 Gebed als trap naar de hemel en de drie stadia van het innerlijk leven

Gebed vormt namelijk de trappen waarmee wij opstijgen naar de hemel. En zo zien we: de drie stadia van het innerlijk leven corresponderen met deze negen niveaus van gebed.

Hoofdstuk 2 – Eerste niveaus van gebed

2.1 Definitie: gebed als verheffen van hart en geest tot God

Gebed wordt gedefinieerd als het verheffen van het hart en de geest tot God. Met hart en geest bedoelen we in het bijzonder de wil: de daad van de ziel die zich richt naar God. Wanneer we bidden tot een heilige, is dat altijd indirect: we vragen om voorspraak, maar het doel blijft God zelf. Elk gebed is dus een beweging van de ziel naar Hem toe.

2.2 Eerste niveau: mondeling/vocaal gebed

Het eerste en meest fundamentele niveau van gebed is het mondelinge of vocale gebed. Dit is het gebed dat we met onze lippen uitspreken, al dan niet begeleid door innerlijke aandacht. Het is de basis, en iedereen kan dit doen.

2.2.1 Privé-gebed

Vocaal gebed kan in de stilte van de eigen kamer plaatsvinden, persoonlijk en intiem. Het Onze Vader, het Weesgegroet, of eigen woorden tot God behoren hiertoe. Voor veel gelovigen is dit het beginpunt van hun omgang met God.

2.2.2 Publiek gebed

Daarnaast bestaat er het publieke gebed, zoals in de liturgie. Hier treedt de gelovige in gemeenschap met de Kerk en bidt samen met anderen, vaak met vaste gebeden of formuleringen. Hoewel dit soms mechanisch kan lijken, heeft het een diepe waarde omdat het geworteld is in de gemeenschap van de Kerk.

2.2.3 Waarde en gevaren van uiterlijke vorm

Het gevaar van vocaal gebed is dat het slechts een uiterlijke handeling blijft, zonder innerlijke betrokkenheid. Toch is dit niveau onmisbaar: het vormt de toegangspoort naar alle hogere niveaus. Zelfs de heiligen, hoe hoog ze ook stegen in gebed, bleven trouw aan de eenvoudige gebeden van de Kerk.

2.3 Tweede niveau: meditatie

Het tweede niveau van gebed is de meditatie. Hierbij gebruikt de gelovige zijn verstand, verbeelding en geheugen om na te denken over de mysteries van het geloof. Het is een actief gebed, waarin de ziel bewust nadenkt over God en zijn werken.

2.3.1 Voorbereiding: stilte, afzondering en concentratie

Meditatie vraagt om een zekere exterieur en interieur stille ruimte. De mens moet zich terugtrekken uit de drukte, om zich te concentreren op een bepaalde passage uit de Schrift, een mysterie van de rozenkrans, of een leer van de Kerk.

2.3.2 Overweging van de mysteries

De inhoud van de meditatie kan variëren: het lijden van Christus, de deugden van Maria, een passage uit de evangelies. Men overweegt en probeert te begrijpen wat dit betekent voor het eigen leven en de verhouding tot God.

2.3.3 De rol van verbeelding en verstand

In meditatie werken verstand en verbeelding samen: de verbeelding stelt de scène voor (bijvoorbeeld Jezus in de hof van Getsemane), en het verstand overweegt de betekenis ervan. Dit leidt tot resoluties: concrete voornemens om meer te leven naar Gods wil.

2.4 Overgang naar affectief gebed

Wanneer de ziel zich steeds meer laat bewegen door liefde en minder door redenering, ontstaat er een overgang naar het volgende niveau: het affectieve gebed. Hier begint de mens niet alleen te overwegen, maar vooral te beminnen. Het verstand wordt stiller, terwijl de wil en de liefde sterker naar God uitgaan.

Hoofdstuk 3 – Middelste niveaus van gebed

3.1 Derde niveau: affectief gebed

Na het meditatiegebed komt het affectieve gebed. Hier verschuift de nadruk van het verstand naar de wil. In plaats van voortdurend te redeneren en te overwegen, begint de ziel eenvoudigweg uit te drukken wat zij voelt tegenover God.

3.1.1 Gevoel en liefde vóór redenering

Het gebed wordt hier minder een oefening van analyse en meer een oefening van liefde. Men spreekt zijn affecties uit: dankbaarheid, liefde, vertrouwen, berouw. Vaak gebeurt dit zonder veel woorden, maar met een vurige innerlijke gerichtheid tot God.

3.1.2 Het hart dat boven het verstand uitstijgt

In dit stadium wordt duidelijk dat het hart boven het verstand kan uitstijgen. Het verstand is nog aanwezig, maar speelt een kleinere rol. Het gebed wordt eenvoudiger, korter, maar tegelijk intenser. De ziel verlangt niet langer naar veel overwegingen, maar wil enkel bij God zijn.

3.2 Vierde niveau: gebed van eenvoud

Wanneer het affectieve gebed verder verdiept, ontstaat het gebed van eenvoud. Hier richt de ziel zich eenvoudig op God, zonder lange overwegingen of vele woorden. Het gebed wordt een stille en eenvoudige blik naar de Heer.

3.2.1 Rustige, eenvoudige gerichtheid op God

Het gebed van eenvoud kenmerkt zich door een rustige aanwezigheid. Het verstand overweegt niet meer actief, maar kijkt eenvoudigweg naar God met liefde en trouw. Vaak herhaalt men korte uitroepen zoals: “Mijn God, ik hou van U.”

3.2.2 Gevaar van routine vs. echte eenvoud

Het gevaar hier is dat men kan vervallen in ledigheid of routine, waarin het gebed een vorm van nietsdoen lijkt. Maar echt gebed van eenvoud is geen leegte: het is een diepe en stille gerichtheid van de ziel naar God, die vruchtbaar is voor de groei in deugd.

3.3 Vijfde niveau: begin van contemplatie

Het vijfde niveau wordt gevormd door de eerste vormen van contemplatie. Contemplatie is niet iets dat de mens zelf kan bewerken: het is in wezen een gave van God. Toch bereidt de mens zich hierop voor door trouw te zijn in de voorgaande gebedsvormen.

3.3.1 Contemplatie als gave van God

Wanneer de ziel zuiverder wordt en meer deugd heeft verworven, begint God zelf haar binnen te leiden in een nieuw soort gebed. Het verstand wordt stiller, en er is een ervaring van Gods aanwezigheid die niet voortkomt uit eigen inspanning, maar uit genade.

3.3.2 De rol van de deugd in het ontvangen van contemplatie

Hoe meer een mens groeit in deugd – nederigheid, zuiverheid, standvastigheid – hoe meer God deze gave van contemplatie kan schenken. Contemplatie is dus nooit iets waarop men aanspraak kan maken, maar altijd een donum (gave) van de Heer, die komt wanneer Hij dat wil en bij wie Hij dat wil.

Hoofdstuk 4 – Hogere niveaus van gebed

4.1 Zesde niveau: gebed van rust

Het gebed van rust is een hoger niveau waarin de ziel een diepe vrede ervaart. Dit is niet langer het resultaat van eigen inspanning, maar een werk van God zelf. De innerlijke vermogens worden tot kalmte gebracht en er ontstaat een stille, serene aanwezigheid bij God.

4.1.1 Innerlijke vrede en kalmte van de ziel

De wil is gericht op God en het verstand houdt op met redeneren. Er is geen behoefte aan vele woorden of gedachten; de ziel rust eenvoudig in Gods aanwezigheid. Dit gebed kan soms uren duren, zonder dat men het gevoel heeft dat de tijd voorbijgaat.

4.1.2 Gevaar van passiviteit en illusies

Toch zijn er ook gevaren. Sommigen verwarren luiheid of passiviteit met dit niveau van gebed. Anderen zoeken bijzondere gevoelens en raken teleurgesteld wanneer die ontbreken. Het echte gebed van rust is echter niet gebonden aan emoties, maar aan Gods gave.

4.2 Zevende niveau: gebed van eenheid

In het gebed van eenheid worden verstand en wil op een meer volmaakte wijze verenigd met God. De ziel ervaart een diepe, innerlijke verbondenheid, alsof zij geheel in God aanwezig is en niets anders verlangt.

4.2.1 Vereniging van wil en verstand met God

De ziel verlangt niet meer naar eigen inzichten of gevoelens, maar enkel naar Gods wil. Er is een krachtige ervaring van verbondenheid, die soms vergeleken wordt met een innige vriendschap. Alles in de mens wordt naar God gericht.

4.2.2 Voorbeelden bij heiligen

Heiligen beschrijven dit gebed vaak als een omhelzing van God, waarin zij geheel opgenomen worden in Zijn liefde. Het verstand werkt nauwelijks meer, want God zelf draagt de ziel in dit gebed.

4.3 Achtste niveau: extatische gebedsvormen

Het achtste niveau zijn de extasen, waarin de ziel tijdelijk uit zichzelf wordt genomen door God. Dit zijn buitengewone ervaringen die niet vaak voorkomen, en die God slechts aan enkelen schenkt.

4.3.1 Uittredingen en vervoeringen van de ziel

In een extase kan de ziel zo intens in God verzonken zijn dat zij het gevoel heeft haar lichaam te verlaten. Soms wordt dit lichamelijk zichtbaar, zoals beschreven bij bepaalde mystici. Het is echter niet het doel van gebed, maar een teken dat God op een bijzondere wijze aanwezig is.

4.3.2 Onderscheiding van authentieke mystiek

Men moet voorzichtig zijn: niet elke extatische ervaring komt van God. De Kerk waarschuwt dat zulke ervaringen getoetst moeten worden aan de deugd, aan nederigheid en aan gehoorzaamheid. Waar die ontbreken, kan het een illusie of zelfs misleiding zijn.

4.4 Negende niveau: transformerende eenheid

Het hoogste niveau is de transformerende eenheid. Hier wordt de ziel op een bijna volmaakte wijze verenigd met God. Het eigen ik verdwijnt niet, maar alles wordt doordrongen en omgevormd door Gods aanwezigheid en liefde.

4.4.1 Volledige vereniging met God

In deze staat verlangt de ziel niets meer dan bij God te zijn. Haar wil is volledig in overeenstemming met Gods wil. Dit gebed is zeldzaam en wordt slechts door enkelen bereikt, vaak aan het einde van een lang leven van gebed en ascese.

4.4.2 Mystieke staat vergelijkbaar met de heiligen

Heiligen die dit niveau hebben bereikt, getuigen van een voortdurende aanwezigheid van God, zelfs te midden van de gewone activiteiten van het dagelijks leven. Hun woorden en daden zijn volledig doordrongen van Gods liefde.

4.4.3 Toepassing op Maria

De Kerk leert dat de heilige Maagd Maria vanaf het begin in een volmaakte staat van vereniging met God leefde. Zij bereikte de hoogste vorm van transformerende eenheid en bleef daarin volmaakt trouw.

Hoofdstuk 5 – Theologische verdieping en praktische toepassing

5.1 Samenhang tussen deugd, ascese en de niveaus van gebed

De negen niveaus van gebed zijn niet los te zien van de groei in deugd en ascese. Hoe meer de ziel groeit in deugd – nederigheid, gehoorzaamheid, zuiverheid, moed – hoe meer zij geschikt wordt om de hogere niveaus van gebed te ontvangen. Zonder deugd blijft gebed oppervlakkig, hoe vurig men ook probeert. De innerlijke zuivering, het dragen van het kruis en de dagelijkse strijd tegen de zonde zijn onmisbaar om vooruit te gaan.

5.2 Gevaren en misverstanden in het geestelijk leven

5.2.1 Het zoeken naar troost in plaats van trouw

Veel mensen stoppen met bidden omdat zij geen troost of gevoel van nabijheid ervaren. Maar troost is nooit de maatstaf voor gebed. Het ware criterium is trouw: of wij God geven wat Hem toekomt, of wij volharden in gebed ondanks droogte en afleidingen. De heiligen benadrukken dat juist in de droogte de grootste verdiensten liggen.

5.2.2 Droogte en beproevingen als middel tot groei

Droogte is vaak een beproeving die door God wordt toegelaten om ons te zuiveren. In zulke tijden leert de ziel niet te vertrouwen op gevoelens, maar op het geloof. Dit versterkt de wil en verdiept de liefde. Beproevingen zijn dus geen teken dat men achteruitgaat, maar vaak juist dat men vordert en rijper wordt voor een hoger niveau van gebed.

5.3 Praktische aanwijzingen voor groei in gebed

5.3.1 Volharding en trouw in het kleine

Wie wil groeien in gebed moet beginnen met trouw te zijn aan het dagelijkse minimum. Een kwartier per dag in stilte, een rozenkrans, trouw aan de Mis: dit vormt de basis waarop God verder kan bouwen. Zonder trouw in het kleine kan men geen grote gaven verwachten.

5.3.2 Nederigheid en afhankelijkheid van Gods genade

Het is essentieel te beseffen dat hogere vormen van gebed altijd een donum (gave) zijn. Niemand kan ze afdwingen. Nederigheid, geduld en vertrouwen op Gods tijd zijn noodzakelijk. Wie probeert extase of contemplatie uit zichzelf te forceren, dwaalt af in illusies.

5.3.3 Gebed als weg naar heiligheid

Het uiteindelijke doel van deze negen niveaus is niet extase of bijzondere ervaringen, maar heiligheid. Gebed is de weg waardoor wij God ontmoeten, groeien in liefde, en steeds meer verenigd worden met Hem. Of men nu slechts het eerste niveau bereikt of door God naar de hoogste staat wordt verheven: het belangrijkste is dat men trouw blijft en God steeds opnieuw zijn hart schenkt.

“Gebed vormt de ladder waarmee de ziel opstijgt naar God. Wie trouw bidt, ook in de droogte, zal door Gods genade worden geheiligd.”